Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан Республикасы Конституциясының 30 жылдығына арналған «Конституция және мемлекеттілік: құқық пен болашақ диалогы» атты ғылыми-практикалық конференцияда сөз сөйледі, деп хабарлайды Social Media.
«Бүгінгі жиынның мән-маңызы айрықша. Осыдан 30 жыл бұрын бүкілхалықтық референдумда Қазақстан Республикасының Конституциясы қабылданды. Бұл егемен еліміз үшін тарихи сәт болды. Баршаңызға құтты болсын деймін. Шын мәнінде, Ата заңнан биік ештеңе жоқ. Себебі Конституция – мемлекеттігіміздің мызғымас тұғыры, Тәуелсіздігіміздің айнымас темірқазығы. Қазақ – Ұлы дала заңына бас иген, ар-ұяттан аттамаған халық. Қасым ханның қасқа жолы, Есім ханның ескі жолы, Әз Тәукенің Жеті жарғысы – нағыз дала заңының жарқын үлгілері. Осы дәстүр ешқашан үзілген емес. Жұртымыз дала заңынан қазіргі Ата заңына дейін тарихи жолдан өтті. Өткен ғасырдың басында қазақ зиялылары бұл іске елеулі үлес қосты. Кеңес заманында еліміздің құқықтық іргетасы қаланды, білікті заңгерлер шоғыры пайда болды», деп айтты Қасым-Жомарт Тоқаев, барша қазақстандықтарды Конституцияның 30 жылдық мерейтойымен құттықтай отырып.
Қазақстан Конституциясының қалыптасу жолы — ел тарихындағы ең маңызды белестердің бірі. Президент еске салғандай:
«1993 жылы Қазақстанның алғашқы Ата заңы қабылданып, елдің конституциялық негізі қаланды. Алайда жаңа тарихи жағдайларға сай 1995 жылы жаңа Конституция қабылдау қажет болды. Оның жобасын әзірлеуге отандық және шетелдік заңгерлер, сондай-ақ миллиондаған азаматтар өз ұсыныстарын қосты. Конституцияның қабылдануында Тұңғыш Президент Нұрсұлтан Назарбаев шешуші рөл атқарды».
Осылайша, 1995 жылғы 30 тамыз елдің жаңа дәуірінің бастауы болды. Президент атап өткендей:
«1995 жылы 30 тамызда Конституция қабылданып, ол Тәуелсіздігімізді нығайтуға зор ықпал етті. Соңғы отыз жылда Ата заңға бірнеше рет өзгерістер енгізілді, ал ең ауқымды реформа 2022 жылы жүзеге асты. Сол кезде маңызды шешімдерді тек референдум арқылы қабылдау қажет деген ұстаным басшылыққа алынды».
Тарихи реформалар халықтың тікелей қатысуымен өтті. Бұл туралы Токаев былай деді:
«“Республикалық референдум туралы” заң қабылданғанына ширек ғасыр өтсе де, халық алғаш рет ел тағдырына қатысты мәселелерге тікелей дауыс берді. Конституцияға түзетулер бүкілхалықтық қолдауға ие болып, “Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы – халық” деген қағида іс жүзінде жүзеге асты. Енді маңызды шешімдер халықпен бірге қабылданады, оның айқын мысалы – атом электр станциясына қатысты референдум».
Соңғы өзгерістер елдің құқықтық жүйесін түбегейлі жаңартты. Президенттің сөзінше:
«2022 жылғы реформа Қазақстан тарихындағы ең мазмұнды өзгеріс болды. Күрделі саяси жағдайда Конституцияны түгелдей қайта жазу емес, 1995 жылғы нұсқаны жаңарту жөнінде шешім қабылданды. Нәтижесінде оның негізі сақталып, баптарының үштен бірі өзгерді. Бұл арқылы ел бірлігі мен тұрақтылығы бекітіліп, Конституцияға әділдік, ашықтық, есептілік және жауапкершілік қағидаттары енгізілді. Халықтың сенімін арттыру – реформаның басты мақсаты еді».
Президент атап өткендей, 2022 жылғы реформа тек құқықтық нормаларды ғана емес, елдің саяси жүйесін де түбегейлі өзгертті:
«Еліміздің саяси жүйесінде “Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет” қағидаты орнықты. Президенттің жеті жылға бір рет қана сайлануы ел тарихындағы аса маңызды саяси-құқықтық бетбұрыс деп айтуға толық негіз бар. Президенттің жақын туыстарына билік жүйесінде лауазымды қызмет атқаруға тыйым салынды. Бұл да өте қажетті қадам болды. Халықтың осы шешімі – аса маңызды саяси-құқықтық жаңашылдық, әлемде баламасы жоқ конституциялық инновация».
Президент соңғы жылдары жүргізілген реформалардың мәнін атап өтіп, олардың елдің болашағына бағытталғанын жеткізді:
«2019 жылдан бері біз кезең-кезеңімен бірнеше саяси реформа жүргізіп, саяси жүйені дәйекті түрде жаңғырттық. 2022 жылы өткен референдум ұлтымызды бұрын-соңды болмаған деңгейде ұйыстырып, мемлекет алдындағы стратегиялық міндеттердің төңірегіне топтастырды. Азаматтарымыздың жаңа саяси бағдарды бірауыздан қолдауы алға ілгерілеуден басқа жол жоқ екенін айқын көрсетті. Әділетті Қазақстанды құру процесін енді ешкім тоқтата алмайды. Өткенге оралуға, ең алдымен, еліміздің жастары жол бермейді».
Президент реформалардың саяси жаңғыруға үлкен серпін бергенін атап өтті. Оның айтуынша, Парламенттің рөлі күшейіп, жергілікті билікке жаңа буын өкілдері келді, ал азаматтардың ел өміріне қатысу мүмкіндігі кеңейді:
«Түптеп келгенде, конституциялық реформа саяси жаңғыру үдерісіне зор серпін берді. Билікке жаңа буын өкілдері келіп жатыр. Биылдан бастап аудан және облыстық маңызы бар қала әкімдерін халық тікелей сайлайтын болды. Бұл – Орталық Азияда бұрын-соңды болмаған тәжірибе. Біздің қазіргі Конституциямыз – өркениетті болашаққа жол ашатын, халқымыздың игілігіне қызмет ететін Ата Заң».
Президенттің айтуынша, конституциялық реформалар құқық үстемдігін қамтамасыз етіп, азаматтардың құқығын қорғауда жаңа мүмкіндіктер ашты. Конституциялық соттың құрылуы, сот жүйесінің жаңаруы және Омбудсмен институтының күшеюі халық сенімін арттырды:
«Ата Заңымызда «Қазақстанның ең қымбат қазынасы – Адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары» деп жазылған. Осы қағиданы жүзеге асыру үшін Конституциялық сот құрылды- Бүгінде азаматтар мен кәсіпкерлер мемлекеттік органдарға қарсы істердің 60 пайызына дейін жеңіп жүр. Судьяларды іріктеу әділ әрі ашық болды, сот жүйесі жаңғырды. Адам құқықтары жөніндегі уәкіл конституциялық мәртебеге ие болып, барлық өңірде өкілдіктері ашылды».
Президент заң үстемдігі мен тәртіптің қоғамдағы рөлін ерекше атап өтті. Оның айтуынша, құқыққа құрмет – елдің тұрақтылығы мен дамуының алғышарты:
«Заң үстемдігін қамтамасыз ету – біздің стратегиямыздың ең маңызды қағидасы. Қоғамымызда заң мен тәртіп сақталмаса, ешқандай жетістік болмайды. Заңды сыйлайтын ел қашанда берекелі болады. Бауыржан Момышұлының «Тәртіпсіз ел болмайды, тәртіпке бас иген құл болмайды» деген сөзі бүгін де аса өзекті. Сол үшін құқықтық тәрбие мектептен бастап күшейтілуі керек. Сонда ғана заңға бағынатын, өзгенің құқығына құрметпен қарайтын ұрпақ тәрбиелейміз».
Президенттің айтуынша, конституциялық реформа елдің саяси, әлеуметтік және құқықтық жүйесін терең жаңғыртудың негізіне айналды. Ол азаматтардың құқықтары мен болашаққа сенімін нығайтуға бағытталды:
«Конституциялық реформа мемлекеттік саясаттың берік арқауы болды. Оның арқасында «Әділетті мемлекет» қағидаты жүзеге аса бастады. Жер мен табиғи ресурстар халыққа тиесілі деген қағида іс жүзінде орындалды. «Ұлттық қор – балаларға» бағдарламасы арқылы жас ұрпаққа қаржылай қолдау көрсетілуде. Сонымен қатар адам саудасына қарсы заң қабылданды, тұрмыстық зорлық-зомбылыққа жаза күшейтілді, қылмыстық процестер ізгілендірілді. Конституция шын мәнінде азаматтардың құқықтары мен мүдделерін қорғайтын тиімді құралға айналды».
Мемлекет басшысы атап өткендей, Конституция әрдайым әділет пен адам құқығының тірегі болып қала береді:
«Конституция – халқымыздың жарқын болашағына жол ашатын басты құжат. Ол ұлттық бірегейлікті нығайтып, заңды құрметтеу мен адал азамат идеологиясын орнықтырады. Заң үстемдігі – әділетті қоғамға апаратын төте жол. Әр азамат Конституцияның әр жолын сақтап, құқықтық мәдениетті қалыптастыруға үлес қосуы қажет».
Бүгінгі құбылмалы дәуірде заңнаманы заман ағымына сай жетілдірудің мәні ерекше. Мемлекет басшысы бұл туралы былай деді:
«Геосаяси тұрақсыздық пен технологияның жедел дамуы құқықтық жүйеге жаңа талап қояды. Жасанды интеллект пен биотехнология күрделі сұрақтарды туындатуда. Сондықтан конституционализм тоқтаусыз дамып, жаңа жағдайларға бейімделуі тиіс. Бұл мәселені заңгерлер қауымдастығы ұдайы назарда ұстауы қажет».
Президент еліміздің дамуының негізгі тірегі – Конституция екенін атап өтті. Оның айтуынша, қабылданған реформалар мен халықтың күш-жігері Қазақстанды жаңа белеске көтеруде:
«Ұлт заңы – Конституциямыздың жасампаздық күші зор. Ата Заңның әр бабында халқымыздың ортақ құндылықтары мен мақсат-мүддесі көрініс тапқан. Бүгінде білім, ғылым, спорт, бизнес саласында жетістіктеріміз артып келеді. Қазақстан ашық мемлекет ретінде цифрландыру мен жасанды интеллектіні ел игілігіне пайдалануға белсенді кірісті».
Мемлекет басшысы Қазақстанның қарқынды дамуы нақты істермен дәлелденіп жатқанын айтты. Оның айтуынша, жолдар салынып, инфрақұрылым жетілдірілуде, жаңа өндірістер іске қосылуда, ал экономика тұрақты өсім көрсетуде:
«Қазақстан біртіндеп дамудың даңғыл жолына түсіп келеді. Жүйелі жұмыс пен берекелі бірліктің арқасында біз биік белестерге жетеміз».
Президент төл тарихымызға қазақтың қайта жаңғыру дәуірінің өкілі ретінде енуге тиіспіз деп атап өтті. Оның айтуынша, бүгінгі ұрпақтың басты борышы – келер ұрпаққа дамыған, өркениетті, құқықтық мемлекет қалдыру:
«Біз қазір Әділетті, Таза, Қауіпсіз әрі Қуатты Қазақстанды құрып жатырмыз. Қазақ елінің қастерлі төлқұжаты – Конституциямыздың әр бабы мүлтіксіз орындалады. Бұл – баршаға ортақ міндет».
